Tại sao người Nhật xem việc làm ngoài giờ là điều hiển nhiên?

Tại sao người Nhật luôn làm việc quá giờ?

Tôi có một người bạn đang làm việc ở Nhật, cô ấy kể rằng công ty bắt đầu làm việc lúc 8h sáng và kết thúc vào 5h chiều nhưng chưa bao giờ có chuyện tan ca đúng giờ. Dù mọi người đã làm xong tất cả công việc nhưng họ vẫn nấn ná ở lại chứ không về nhà. Và tình trạng này có ở mọi doanh nghiệp chứ không riêng gì nơi cô ấy đang làm.

Theo ông Tsutsui Jun’ya (筒井 淳也) giảng viên trường đại học Ritsumeikan có nhiều lý do để hình thành nên văn hoá làm việc quá giờ của người Nhật, nhưng tựu chung lại, có 3 lý do chủ yếu sau:

Đặc trưng của thị trường lao động

Giáo sư Tsutsui Jun’ya giải thích, nguyên nhân cơ bản nhất đến từ cách làm việc của Nhật Bản. Khối lượng công việc của toàn bộ công ty thay đổi tùy thuộc vào sự lên xuống của nền kinh tế, hay tùy theo từng thời  kỳ mà khối lượng công việc khác nhau, lúc nhiều lúc ít.

Đối với các công ty Âu Mỹ, mỗi khi có sự biến động về khối lượng công việc thì kèm theo đó sẽ là sự tái cơ cấu công ty (sa thải nhân viên), hoặc tuyển mới nhân viên.

Nhưng ở Nhật lại ưu tiên sự ổn định. Do đó, khi có biến động về khối lượng công việc thì các công ty giải quyết bằng cách điều chỉnh giờ làm việc của nhân viên. Khi khối lượng công việc giảm bớt, các công ty Nhật thường tránh hết mức có thể việc tái cơ cấu (sa thải nhân viên), mà sẽ tiến hành giảm bớt thời gian lao động. Ngược lại, khi khối lượng công việc tăng lên, trước khi nghĩ đến việc tăng thêm nhân lực, các công ty Nhật sẽ tiến hành các biện pháp nội bộ như thay đổi vị trí công việc, tăng giờ làm… để vượt qua thời kì này.

Đặc trưng này chính là nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến nét văn hoá làm việc dài giờ (長時間労働　ちょうじかんろうどう) và làm thêm ngoài giờ (残業　ざんぎょう） ở các công ty Nhật Bản.

Làm thêm giờ là một tiêu chí trong tuyển dụng

Điều cần thiết của nhân viên văn phòng Nhật Bản là sự linh hoạt để xử lý mọi tình huống. Ngay cả khi tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp, họ không quan trọng chuyên ngành bạn học là gì, các nhà tuyển dụng chỉ muốn tìm được một người “dễ sử dụng” và có thể làm ở nhiều vị trí khác nhau.

Đó là lý do tại sao khi đi xin việc ở Nhật, bạn luôn được nhận câu hỏi “Sau khi vào công ty bạn có chấp nhận chuyển công tác không?” Nếu nói “không”, bạn sẽ bị từ chối. Có vẻ không hợp lý, nhưng các công ty Nhật Bản quyết định người lao động được thuê hay không dựa trên việc người đó có chấp nhận chuyển nhượng hay không.

Chủ nghĩa hoàn hảo

Các công ty ở Mỹ hay phương Tây, công việc của mỗi người được quy định rất cụ thể cho từng vị trí, trong khi đó các công ty Nhật Bản thì thường không quy định rõ ràng về nội dung công việc nhân viên phải làm. Điều này cũng đồng nghĩa với việc, 1 người phải có khả năng đảm đương nhiều công việc khác nhau. Hơn nữa, việc không quy định rõ ràng trong nội dung công việc cũng dẫn đến thời gian làm việc trở thành 1 trong những yếu tố để đánh giá nhân viên (từ cấp trên, phòng nhân sự).

Ngoài ra, việc làm thêm giờ cũng bắt nguồn từ chủ nghĩa hoàn hảo của Nhật. Các công ty Nhật Bản luôn mong muốn đem lại cho khách hàng sự hài lòng tuyệt đối. Tất nhiên, để mang lại sự hài lòng tuyệt đối đó cho khách hàng, nhân viên công ty sẽ phải cố gắng và đánh đổi bằng cả công sức và thời gian lao động của mình.

Tại sao lại khó cải thiện thực trạng này ở Nhật?

Ở châu Âu, giới hạn giờ làm việc được quy định chặt chẽ bằng luật pháp. Hơn nữa, ở các nước Âu Mĩ thì thị trường lao động được điều chỉnh đồng nhất, nói cách khác, cùng một vị trí, nội dung công việc, ngành nghề thì thu nhập giống nhau (同一労働・同一賃金) . Do đó, ngay cả khi công ty tái cơ cấu thì người lao động cũng có thể dễ dàng chuyển việc với thu nhập gần như không đổi. Ngoài ra, trường hợp bị thất nghiệp thì người lao động cũng được hỗ trợ rất nhiều (trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ tìm việc mới…)

Tuy nhiên, ở Nhật Bản thì lại khác, vị thế của người lao động vô cùng yếu. Ngay cả khi nói không với việc làm việc dài giờ thì người lao động cũng khó mà đi ngược lại với phương châm làm việc của công ty.

Bên cạnh đó, thông thường thu nhập sẽ tăng dần theo thâm niên, nên khi chuyển việc thu nhập sẽ có xu hướng giảm đi nên không phải ai cũng có dũng khí nghỉ việc dù phải làm việc dài giờ.

Đối với những người làm công việc bán thời gian tuy được trả lương đầy đủ theo giờ làm việc nhưng lương giờ khá thấp, không ổn định và không có chế độ phúc lợi như nhân viên chính thức.

Chính vì những đặc điểm trên, mà ở Nhật Bản để ổn định việc làm và thu nhập, người lao động vẫn cần trở thành 1 nhân viên chính thức và làm việc theo chế độ “sẵn sàng làm thêm giờ bất cứ lúc nào”.

Thực tế thì thị trường lao động của nước nào cũng tồn tại những gốc khuất và chúng ta không có cách nào để thỏa mãn tất cả mọi thứ. Vì vậy, nếu bạn đã chọn làm việc tại Nhật thì chấp nhận làm việc ngoài giờ, làm thêm giờ là một điều hiển nhiên.